De makers van De Snijtafel willen niet per se lollig zijn, maar dat gaat vaak vanzelf bij het ontleden van liedjes en tv-programma’s.
Het is zondagmiddag twaalf uur en het nieuwste filmpje van De snijtafel, waarin Kasper C. Jansen en Michiel Lieuwma een fragment van De Wereld Draait Door fileren, is 190.026 keer bekeken. Om het uur checkt het tweetal de laatste statistieken en reacties. Een scherm staat open op Twitter om te volgen wat de internetgemeenschap over hen zegt. Jansen (26) leest een comment voor: ‘Jezus, wat zijn die twee ongesteld zeg.’ Lieuwma (33) lacht. ‘Het is nog niet voorgekomen dat iemand iets inhoudelijk heeft kunnen weerleggen. Dus dan zeggen mensen maar dat we zeuren. Of dat we lelijk zijn ofzo. Daar kan ik wel tegen.’ Geen wonder dat ze tegen een stootje kunnen: kritiek vormt de basis van De snijtafel. Deze internetvideoreeks is groot geworden met het minutieus doorzagen van Nederlandse liedteksten. Onder andere Bløf, Marco Borsato, Frank Boeijen en Guus Meeuwis moesten het ontgelden. Over het metrum van Meeuwis’ Brabant: ‘Hij klotst maar wat woorden op papier.’ ‘Multifunctioneel meubilair’ Kromme taalconstructies en overbodige vaagheid worden in De snijtafel keihard gestraft volgens een vaste formule. Lieuwma zit links, Jansen rechts – voor de kijker. Regel voor regel nemen ze het lied door en geven ze hun serieuze, maar niettemin hilarische commentaar. Neem het begin van Hou me vast van Volumia: ‘Niemand weet waarom de dag weer nacht wordt.’ Lieuwma: ‘Volgens mij weten we dat wel, maar goed.’ ‘Dit is echt bløffiaans‘ Bekijk de Snijtafel over Dat ik Je Mis (tekst gaat verder onder de video)
Tv-fragmenten De methode van De snijtafel is niet veranderd. ‘Net als bij liedjes kijken we bij tv-programma’s wat de belofte is die in het begin wordt gedaan’, zegt Jansen. ‘Vervolgens gaan we na wat daarvan wordt waargemaakt. We beoordelen het programma of lied op de eigen maatstaven en uitgangspunten.’ Hoop valse lucht Hun verwijzingen, van The Beatles tot Jennifer Lopez, verraden een encyclopedische kennis van de popcultuur. Naast hyperintelligent zijn Jansen en Lieuwma ook hyperbewust van zichzelf. Vanaf een metawolk geven ze constant commentaar op de situatie. Als de fotograaf vraagt of de mannen ongedwongen kunnen poseren alsof ze aan het werk zijn, zegt Lieuwma met een fotolach: ‘Je merkt meteen dat het beeld wordt gemanipuleerd. Nu lijken wij de ijdele gasten, terwijl we ijdelheid doorzagen. Zo zie je maar weer dat je wordt ingekapseld door de media.’ Inmiddels staat de teller op 192.478 views, een paar duizend meer dan een uur geleden. Een paar dagen eerder heeft het tweetal een discussie van drieënhalf uur opgenomen over een rubriek van Man bijt hond: Harry Merry’s Alternatieve Top 2000 A Gogo, die eind vorig jaar op tv was. Nu begint het tijdrovende proces het ruwe materiaal terug te brengen tot zo’n 20 minuten. Eén dag doen ze samen het grove schrapwerk, daarna is Jansen nog zo’n vijf dagen bezig de montage af te ronden. Bekijk de Snijtafel over Koefnoen (Tekst gaat verder onder de video) Nieuwe inzichten Het werk aan De snijtafel gebeurt overigens tussen de bedrijven door. Lieuwma schrijft proza en theater, zit in het toneelgezelschap Orde van de Dag en geeft les op de HKU, de school waar de twee elkaar hebben ontmoet. Jansen, vandaag op sloffen, werkt drie dagen in de week als klantenadviseur in het belcentrum van de gemeente Utrecht. Een montagedag van De snijtafel is exemplarisch voor de ‘oneindige overlegcultuur’ van het tweetal. Eindeloos kunnen ze discussiëren over het volgende onderwerp of het schrappen van een argument. Elk detail wordt gewogen, tot de opgestelde boeken op tafel aan toe. Ontleding Nog een misverstand: al moeten veel mensen om hun filmpjes lachen, volgens het duo draait het daar niet om. ‘Wij zien De snijtafel niet als humor’, zegt Lieuwma. ‘We menen wat we doen. Het is niet ons doel om grappig te zijn.’ Wat is dan het doel? ‘Aantonen hoe het niet moet’, zegt hij. ‘Ik pretendeer niet te weten hoe het moet. Ik denk alleen de valkuilen te kennen. Op een hoger niveau definieer ik daarmee hoe het schrijven van een liedje of het maken van een tv-item wel zou kunnen. Ik ben positief in die zin. Ik heb veel liefde voor het leven en dat maakt me cynisch, omdat ik veel verschrikkelijke dingen om me heen zie. Als je dat maar blijft benoemen, ontstaat er langzaamaan ruimte waarin je je wel kunt bewegen.’ Oprechte verontwaardiging Koningslied Ze ergeren zich aan matige cultuuruitingen die veel lof ten deel valt. ‘Er ontstaat in Nederland of misschien wel in de hele westerse cultuur een ophemelend sfeertje’, zegt Lieuwma. ‘Steeds meer mensen zijn onderdeel daarvan, uit diplomatieke overwegingen. Iedereen dient zijn eigen waar te verkopen. Ik vind het verfrissend als iemand het probleem durft te benoemen. Vaak zitten pessimisten dichter bij de waarheid dan optimisten. Daarom zijn wij soms lacherig: je wordt melig van eerlijk naar de wereld kijken, omdat de wereld best wel kut is.’ Ze verwachten niet dat ze nog een keer mogen aanschuiven bij De Wereld Draait Door. ‘Voor inhoudelijke kritiek is er geen plaats daar’, zegt Lieuwma. Ach, ze hebben de tv niet nodig om hun boodschap te verkondigen. Bij het afscheid is het filmpje 197.142 keer bekeken. Op de kritische filmpjes van De snijtafel wordt zelden gereageerd door de ‘slachtoffers’. Op een enkele uitzondering na. ‘Briljant! Waarom hebben deze mannen geen talkshow?’, twitterde Jeroen van Koningsbrugge nadat het nummer Tram 7 van zijn band Jurk! was besproken. In de wandelgangen van de Nederlandse Publieke Omroep kwam Snijtafel-duo Kasper C. Jansen en Michiel Lieuwma de regisseur van Koefnoen tegen. Lieuwma: ‘Hij schudde ons de hand, maakte beleefd een praatje en zei dat hij het een leuk item vond.’
In het eenkamerappartement van Jansen in een buitenwijk van Utrecht monteert het tweetal vandaag een nieuw filmpje, waarin een item van tv-programma Man bijt hond onder de loep wordt genomen. Op de boekenkast ligt een bouwlamp, het studiolicht voor de opnamen. In de hoek staat een bed, tevens de bank waarop de twee mannen zitten in de filmpjes. De eettafel is het bureau waaraan ze plaatsnemen. Jansen: ‘Ik heb multifunctioneel meubilair.’
Al argumenterend komen ze tot de eindconclusie. Dat ze het nummer slecht vinden, staat van tevoren vast, anders zouden ze het niet behandelen. Waarom het slecht is, wordt in zo’n acht minuten tot in detail uiteengezet. In Dat ik je mis zingt Maaike Ouboter: ‘In mijn dromen doorstromen oneindige leegtes.’ Jansen: ‘Dit is echt bløffiaans. Wát doorstromen de oneindige leegtes? Een rivier doorstroomt een landschap. Juist datgene wat helpt om te interpreteren, wordt weggehaald. Het lijkt een moedwillige afwijking van de taalregels om ons in verwarring te brengen.’
Sinds enkele maanden ontleedt De snijtafel ook tv-fragmenten. De filmpjes geven een onthullend beeld van de machinaties van de televisiewereld en kunnen dienen als een metamediale spoedcursus beeldvorming. Al tweemaal was De Wereld Draait Door het slachtoffer. En ook Koefnoen en Nederland van Boven kregen een scheerbeurt. Dat laatste was saillant, want de jongens opereren sinds kort onder de vlag van de internetafdeling van de VPRO, de omroep waar ook Nederland van Boven vandaan komt. Lieuwma: ‘Toen we de samenwerking begonnen, hadden we aangekondigd dat we ons niet laten censureren. De VPRO moedigde dat aan.’
Lieuwma: ‘Meestal stuiten we op een hoop valse lucht in de ballon. Dan prikken we een gaatje, zodat die valse lucht eruit kan. Op de website van Koefnoen staat bijvoorbeeld dat ze zichzelf zien als een satirisch weekoverzicht. Daarmee gaan de makers op de stoel van Van Kooten en De Bie zitten. Maar Koefnoen levert geen steekhoudende kritiek, dus is het geen echte satire. Het is prima dat Koefnoen bestaat, maar het moet niet de pretentie hebben het gat van Van Kooten en De Bie te vullen.’
Voorafgaand schrijft Lieuwma de te behandelen fragmenten helemaal uit. Met de transcriptie bereiden ze zich apart van elkaar voor. Ze schrijven hun commentaar niet uit, om de spontaniteit van het gesprek te waarborgen. ‘Het is meer dan een leuk stijlmiddel’, verklaart Jansen de werkwijze. ‘Doordat we niet precies weten wat we gaan zeggen, bestaat de mogelijkheid dat tijdens de bespreking nieuwe inzichten ontstaan. Dat is een interessant procedé, ook voor de kijker.’
Jansen staat aan de basis van het idee. Sinds 2010 bespreekt hij met zijn neef Youri Dingemans films op YouTube als het duo De neven. Lieuwma was hun eerste fan. In de kroeg vroeg hij of hij een keer mocht meedoen. Op zijn verzoek bespraken ze een lied in plaats van een film. Dingemans bleek niet zo tekstueel ingesteld en uiteindelijk gingen Lieuwma en Jansen samen verder als De snijtafel.
Na een paar uur monteren wordt er geluncht. Jansen deelt crackers met Marmite en brie uit. Op YouTube ziet hij dat het aantal weergaven is opgelopen tot 194.877. En hij heeft een mail van Rob Wijnberg, hoofd-redacteur van website De correspondent. Of de jongens eens koffie willen komen drinken. ‘Doen we’, zegt Lieuwma.
Dan is er nog een mail van een fan: ‘Schitterende analyse van DWDD.’ Jansen: ‘Ik vind het jammer dat zo veel mensen dat woord gebruiken over De snijtafel. Analyse impliceert dat het objectief is, terwijl het uitermate subjectief is wat we doen.’ Er ontstaat verwarring over de definitie van analyse. Jansen pakt het woordenboek erbij. ‘Zie je! Ontleding in bestanddelen.’
Jansen: ‘Ik ben wat minder positief. Het is gevaarlijk het toe te geven, maar ik merk dat ik het ook heel vermakelijk vind om iets wat niet deugt kapot te zien gaan. Dat heeft niets te maken met de wereld verbeteren. Ik kan er immens van genieten wanneer ik iemand iets zie aanvallen vanuit een oprechte verontwaardiging. Dat vind ik veel fijner dan iemand die een lans breekt voor iets. Slecht nieuws ervaar ik automatisch als waardevol en ik wantrouw goed nieuws. ‘
Als voorbeeld noemt hij de dag van zijn diploma-uitreiking. ‘Ik herinner me dat ik me erg ongemakkelijk voelde met die feliciteerstemming. Op een gegeven moment zei een docent: ‘Ik heb vanmorgen de muizenkeutels van jullie diploma’s moeten vegen. Dat was het vrolijkste moment van mijn dag. En zo is het, dacht ik meteen, de muizen schijten er op! Dat voelde veel werkelijker dan die uitreiking.’
In de onderwerpkeuze zijn de populariteit en waardering van een liedje of programma bepalend, legt Jansen uit. ‘We proberen een stem aan het publieke debat toe te voegen die er nog niet of slechts op fluistertoon is. Als iedereen het erover eens is dat iets kut is, gaan wij ons er niet mee bemoeien. Daarom hebben we ook getwijfeld over het Koningslied. Maar we konden de verleiding toch niet weerstaan.’
Michiel Lieuwma 