Een
Mannen spelen gitaarsolo’s om te laten zien wat ze kunnen met hun vingers en de vrouwen zijn niet onder de indruk.

Terwijl ik naar hem kijk, een Amerikaanse jongen die nu al meer dan vijf minuten geen noot heeft gemist op zijn luchtgitaar, de Smartphone waaruit in zwak mono Pearl Jam opklinkt onhandig op zijn knieën balancerend, vraag ik mij af waar zijn opvalwoede vandaan komt. De man streeft ernaar te vliegen. Hoewel het verschil tussen man en vrouw snel overdreven wordt (sommige mannen zijn halve vrouwen, sommige vrouwen halve mannen, dus kunnen wij niet beter spreken over mannelijke en vrouwelijke eigenschappen los van de persoon die eraan vastzit) ben ik ertoe geneigd te concluderen dat het streven om te vliegen in onze samenleving een zeer mannelijke eigenschap is. Vanmorgen las ik een column van Beatrijs Ritsema die Moby Dick een mannelijke roman noemde, een geschiedenis van een krankzinnige obsessie. Voor de walvis mocht je wat haar betreft ook iets anders invullen: een vrouw, de heilige graal, de wereldheerschappij. Zolang de man maar iets te jagen heeft. Kan vliegen kortom, om boven zichzelf uit te stijgen.

Dat je voor de walvis alles kan invullen herken ik meteen. De beroemde filmregisseur Alfred Hitchcock introduceerde de term MacGuffin: een element in een film waar de protagonist naar streeft, een object dat de plot in gang zet en niet nader wordt gespecificeerd. The Avengers zoeken The Scepter, The Guardians of the Galaxy The Orb en Frodo zoekt de Ring. Het beste kun je de MacGuffin voorstellen als een zwart koffertje: iedereen rent erachteraan, en zolang het koffertje dicht is blijven we nieuwsgierig naar wat erin zou kunnen zitten. Dat leidt vanzelfsprekend tot spelregel twee: zodra de koffer opengaat worden we onherroepelijk teleurgesteld. Je kan het iemand als Paulo Coelho alweer horen zeggen: het gaat niet om het einddoel maar om de weg ernaartoe. Of een pessimistische variant: elk initiatief draagt de kiem van de op handen zijnde mislukking. Hitchcock wist dat de teleurstelling inherent voortkwam uit het doel. Vandaar dat hij het ongeopend laten van het koffertje als cruciaal onderdeel van de regelset dicteerde. Let er maar eens op, een goede suspensefilm toont niet wat er precies in de koffer heeft gezeten.

Twee
Wat je grootste wens is behoort tot een van de meest gestelde vragen aan kinderen; en kunnen vliegen een van de meest gegeven antwoorden. Ik probeer me er een voorstelling van te maken: hoe zou het zijn om te vliegen? Natuurlijk heb ik, zoals iedereen, verschillende keren gedroomd dat ik over de oceanen schoot, langs watervallen en tussen het gebergte door. Het is een kleine moeite om me in te leven in mensen die zoiets willen ervaren. Pas heel recent kreeg ik hierover een nieuwe gedachte: is dit niet hoe je je iets voorstelt voordat je het ervaren hebt? Is dit niet de droom van romantici? En is de werkelijkheid niet altijd weerbarstiger? Oftewel zou je daadwerkelijk willen vliegen als je eenmaal wist hoe zoiets zou voelen?

Voor het eerst kon ik me een vervelende, tegenvallende en teleurstellende variant van de handeling voorstellen. Ik heb last van astmatische bronchitis en kan me een hoestbui na tien of twaalf armslagen levendig voor de geest halen. Misschien is vliegen fysiek zodanig belastend dat je er al snel genoeg van hebt, of moet je om de zoveel tijd landen omdat je lichaam na enkele kilometers al totaal is opgebrand. Misschien verstoort vliegen het vrije denken, zoals tijdens het fietsen, en heb je er eigenlijk nooit echt zin in van te voren, of lijkt het op autorijden, is het in de lucht altijd veel te druk, bestaat het luchtverkeer uit ontelbaar geschreven en ongeschreven regels, en realiseer je je, na verloop van tijd, dat je als je eerlijk bent in geen vijf jaar meer vrij gevlogen hebt. Alles kost energie en de vraag is altijd wat je ervoor terugkrijgt.

Als we vliegen uit het paradigma van de kinderwens halen en als metafoor zien van onuitroeibaar mannelijk gedrag, het najagen van Moby Dick uit bewijsdrang (waarbij Moby Dick, daarin ben ik het met Ritsema eens, een MacGuffin is en de man evenwel een vrouw kan zijn), dan is ook een gebrek aan gevoel als cruciale factor tijdens dat najagen herkenbaar. Wie zegt te willen vliegen houdt geen rekening met zijn gevoelens. Toch weet iedereen uit ervaring dat het bereiken van een doel heel anders voelt dan van te voren werd aangenomen. Wie hierover twijfelt hoeft zich enkel te verplaatsen in zijn eerste seksuele ervaring – traditioneel de MacGuffin waar het fanatiekst achternagezeten wordt.

Elk initiatief draagt de kiem van de op handen zijnde mislukking; maar dat betekent niet automatisch dat de mislukking voldoende ruimte krijgt om tot bloei te kunnen komen. Het behalen van een doel formuleert – misschien na een kleine interval maar altijd kort erop – vanzelf alweer een nieuw doel. Er moet doorgevlogen worden, wie stilvalt stort ter aarde.

Drie
Een man staat ergens middenin een grote, egale vlakte en ziet in de verte een reusachtige cilinder. Als hij dichterbij komt ziet hij dat hij niet de enige is: verschillende mensen proberen langs de steile wand omhoog te klauteren. Maar de wand is hoog en een voor een glijden ze terug omlaag. Als de man zelf een poging waagt komt hij niet verder dan zijn twee buren die, aan de vele kleerscheuren en verwondingen te zien, de klim al behoorlijk vaak ondernomen moeten hebben. Heel af en toe wordt er een touw naar beneden gegooid door iemand die al boven staat, maar dat gebeurt niet vaak en het lijkt zinloos om erop te rekenen. Bovendien voelt hij er niets voor zich afhankelijk te maken van de mensen daarboven.

Als de man het na ontelbaar veel pogingen alsnog opgegeven heeft, en zich omdraait om terug te lopen, voelt hij iets op zijn hoofd vallen: het uiteinde van een stuk touw. Hij pakt het met twee handen beet en begint nu zelf omhoog te klimmen. Hij weet dat hij straks in het krijt staat bij de man boven, en dat hij ooit de prijs zal moeten betalen, maar dat weegt niet op tegen de euforie die zich nu van hem meester maakt – hij kan niet meer helder nadenken en wil alleen nog weten wat het uitzicht hem straks biedt.

Eenmaal boven heeft hij voor het eerst het hele overzicht: hij overziet de wereld. Ook op deze cilinder, ziet hij nu pas, staat een cilinder, kleiner dan de onderste, maar nog altijd reusachtig groot, en verschillende mensen wagen ook deze klim. In de verte ziet hij verschillende torens, elke toren bestaande uit tientallen op elkaar gestapelde cilinders, zo hoog als hij kan kijken en hoger, helemaal de wolken in, duizenden torens, meer dan hij ooit zal kunnen tellen.

Vier
Ik ben naar deze stad gekomen omdat het augustus is, en ik liever in het buitenland dan thuis aan een nieuwe roman wilde werken. Het meisje naast me op de stoep komt uit Italië en is bijzonder knap. Verlegen vertelde ik haar zojuist nog hoe het was om te debuteren, maar inmiddels gaat alle aandacht naar de gitaarsolo. Het debuut was lange tijd een MacGuffin. Enkele weken na publicatie realiseerde ik me dat ik mijzelf voor de gek gehouden had. Hoe dat precies zat goot ik, steeds als iemand ernaar vroeg, in een metafoor over een man die een cilinder wilde beklimmen. De elleboog van de Amerikaan schiet omhoog, het meisje kijkt me aan en moet een glimlach onderdrukken. Daarna kijkt ze weer vol gespeelde interesse naar de Amerikaan. Waarom doet de jongen zo zijn best op zijn luchtgitaar? Het antwoord is eenvoudig, hij wil met haar naar bed en zijn gitaarsolo is het middel tot dit voor iedereen waarneembare doel. Hij is een charlatan en zij dreigt erin te trappen. Ik wil haar waarschuwen, haar voor hem behoeden, kijk dan, zie dan het verschil. Ik wil echt vliegen, zoals zwemmen in het water maar dan in de lucht, de wereld van bovenaf zien, uitzoomen, patronen onderscheiden. Hij wil alleen maar met jou naar bed.

Maar dat zou niet eerlijk zijn, ik ben zijn concurrent. En ik kan het weten want ik zie mezelf nu van bovenaf. Drie buitenlanders op een willekeurige zuipavond aan het vakantieadres. We kunnen al vliegen, anders zaten we hier niet. Haar zwijmelende blik verraadt dat hij gaat winnen, en dat het hem zal lukken, zodra we straks uiteengaan, haar mee te nemen vannacht.